Aspekty środowiskowe w zamówieniach publicznych

Wbrew powszechnemu przekonaniu "zielone zamówienia publiczne" mogą również zapewnić organom publicznym realne i wymierne oszczędności finansowe, szczególnie jeśli wziąć pod uwagę redukcję kosztów eksploatacji produktów, a nie wyłącznie cenę ich nabycia. Oszczędności te mogą wynikać ze zmniejszenia zużywania przez nabyte urządzenia energii elektrycznej lub wody, jak również z redukcji kosztów zamówionych produktów lub usług w całym cyklu ich życia (np. ograniczenie kosztów utylizacji produktów).

Udzielanie tzw. "zielonych zamówień publicznych" wymaga odpowiedniego przygotowania postępowania. Na etapie przygotowawczym nie wolno zapomnieć o podstawowej kwestii, a mianowicie dokonania rzetelnej oceny swoich faktycznych potrzeb. Potrzeby te powinny zostać określone według reguł nowego podejścia tj. z punktu widzenia środowiska i jego ochrony.

Określenie przedmiotu zamówienia

Określenie przedmiotu zamówienia zamawiający musi zawrzeć już w treści ogłoszenia o zamówieniu. Określenie to ma jednak charakter uproszczony (skrócony), albowiem określenie przedmiotu zamówienia jest krokiem poprzedzającym dokonanie właściwego opisu przedmiotu zamówienia w SIWZ.

Jedną z form wskazania na zielony charakter udzielanego zamówienia jest określenie ekologicznego tytułu zamówienia. Przykłady prawidłowo określonego tytułu "zielonego zamówienia":

- "Zakup i dostawa papieru pochodzącego z recyklingu do drukarek i kserokopiarek".

- "Zamówienie na zaprojektowanie budynku efektywnego energetycznie".

- "Zamówienie na ekologiczne usługi porządkowe zawierające segregację odpadów".

Stosowanie powyższych tytułów niesie za sobą przesłanie nie tylko dla potencjalnych wykonawców, lecz także dla społeczności lokalnej oraz innych instytucji zamawiających.

Wybór trybu postępowania

Analizując cechy charakterystyczne oraz możliwości poszczególnych trybów udzielania zamówień pod kątem zamiaru uwzględnienia aspektów ochrony środowiska, wydaje się trafną teza, że obok podstawowych procedur przetargowych, warto wziąć pod uwagę procedury, które otwierają szansę bezpośredniego kontaktu na linii zamawiający - wykonawca, czyli procedury negocjacyjne. Tryby negocjacyjne i dialogu konkurencyjnego, choć wymagają od zamawiającego spełnienia określonych przesłanek wymienionych w ustawie Prawo zamówień publicznych, to mogą okazać się bardziej odpowiednie. Dzięki bowiem prowadzonym z wykonawcami negocjacjom zamawiający może doprecyzować swoje wymagania co do przedmiotu zamówienia, wymagań stawianych wykonawcom, a w rezultacie otrzymać zamówienie spełniające w optymalnym stopniu jego oczekiwania.

Opis przedmiotu zamówienia

Rolą zamawiającego w "zazielenianiu" zamówień publicznych jest uwzględnienie w opisie przedmiotu zamówienia czynników z zakresu ochrony środowiska, a w związku z tym dobór odpowiednich asortymentów, technik, technologii, procesów, produktów, towarów i usług. Opis przedmiotu zamówienia można sformułować poprzez odwołanie się do norm europejskich, międzynarodowych lub krajowych, które dotyczą ekologicznej charakterystyki produktów lub usług. Opis ten może również odnosić się do odpowiednich specyfikacji określonych w tzw. eko-etykietach. Eko-etykiety to specjalne znaki jakościowe, które służą wyróżnieniu produktów spełniających kryteria ekologiczne w stopniu wyższym niż produkty konwencjonalne. Jako przykład można wskazać znaki: Ekoprojekt, Energy Star, "Margerytka" - znak ekologiczny UE. Polskie eko-etykiety to: EKO - Polski znak ekologiczny, Ekoland, Zielone Płuca Polski. Należy jednak pamiętać, że opisując przedmiot zamówienia za pomocą norm (w tym eko-etykiet), aprobat, specyfikacji technicznych i systemów odniesienia, o których mowa powyżej, zamawiający jest obowiązany wskazać, że dopuszcza rozwiązania równoważne opisywanym.

Pro-środowiskowe warunki udziału w postępowaniu

Warunki uczestnictwa w postępowaniu o zamówienie publiczne to czynniki o szczególnej wymowie i zasadniczym znaczeniu, albowiem służą one kwalifikacji i weryfikacji wykonawców gwarantujących należyte wykonanie zamówienia. Od ich spełnienia uzależniony jest udział wykonawcy w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. Zamawiający może wyłonić wykonawcę gwarantującego zastosowanie oczekiwanych standardów środowiskowych w procesie wykonania zamówienia formułując odpowiednie warunki:

- posiadanie wiedzy i doświadczenia (wymagania dotyczące liczby, rodzaju i wartości zrealizowanych przez wykonawcę podobnych "zielonych zamówień", np. projektowanie budynków ekologicznych),

- dysponowanie odpowiednim potencjałem technicznym oraz osobami zdolnymi do wykonania zamówienia (wymagania dotyczące dysponowania przez wykonawcę pracownikami posiadających odpowiednią wiedzę i doświadczenie, np. wykształcenie w zakresie ochrony środowiska, biologiczne),

- dysponowanie przez wykonawcę odpowiednim sprzętem technicznym (narzędziami, urządzeniami), który zapewni realizację zamówienia z uwzględnieniem aspektów ekologicznych.

Ekologiczne kryteria oceny ofert

Zamawiający może uwzględnić kwestie środowiskowe poprzez określenie w postępowaniu o udzielenie zamówienia określonych kryteriów oceny ofert. Należy jednak zaznaczyć, że samo określenie przez zamawiającego ekologicznego kryterium oceny ofert jest niewystarczające. Zamawiający ma dodatkowo za zadanie zadbać o jego mierzalność, określić sposób dokonywanie oceny w oparciu o wprowadzone kryterium oraz przypisać mu określoną wagę. Wśród ekologicznych kryteriów oceny ofert najczęściej wymienia się: zastosowanie najlepszych dostępnych technologii w zakresie oddziaływania na środowisko, koszt eksploatacji, koszty życia produktu (LCC), jakość techniczna proponowanych rozwiązań, poziom emisji zanieczyszczeń oraz hałasu, zużycie wody przez aparaturę, zużycie energii elektrycznej etc.

W przypadku "zielonych zamówień" w budownictwie kryteria środowiskowe mogą dotyczyć stosowania wyrobów budowlanych o minimalnym zapotrzebowaniu energii do ich wytworzenia i ewentualnej utylizacji, albo produktów, które mogą być poddane recyklingowi lub są podatne na biodegradację.

Klauzule dotyczące realizacji umowy

Zamawiający może wpływać na zwiększenie efektu ekologicznego zamówienia poprzez określenie w specyfikacji istotnych warunków zamówienia odpowiednich szczegółowych warunków realizacji umowy w sprawie zamówienia publicznego. W odniesieniu do "zielonych zamówień publicznych" mogą to być różnego rodzaju zapisy proekologiczne.

Przykładowymi "ekologicznymi klauzulami" umowy mogą być zapisy:

- dotyczące dostawy danego produktu w odpowiedniej ilości (dostawa w ilościach hurtowych, ograniczająca negatywny wpływ transportu),

- postawienie wymogu realizacji dostaw poza godzinami szczytu,

- postawienie wymogu odbioru przez dostawcę (oraz przetworzenia lub ponownego wykorzystania) wszelkiego rodzaju opakowań, które przywiezione zostały wraz z produktem.